یادداشت دکتر چهـرازی به مناسبت روز صنعت پتروشیـمی

دکتر احسان چهـرازی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم شیمی و نفت، یادداشتی به‌مناسبت 8 دی روز صنعت پتروشیمـی؛ منتشر کرده است که در زیر می‌خوانید:

​​​​​​​

روز صنعت پتروشیمی

در تیرماه 1392 مقرر شد که روز ۸ دی ماه به عنوان «روز صنعت پتروشیمی» در روزشمار ایام کشور تعیین شود. به همین مناسبت بیان مطالبی مختصر در مورد صنعت پتروشیمی در ایران خالی از لطف نیست.

در صنعت پتروشیمی به عنوان سومین صنعت بزرگ جهان بعد از صنایع غذایی و خودروسازی، نفت خام و گاز طبیعی به محصولات شیمیایی مختلف تبدیل می‌شوند. این محصولات متنوع برای کاربردهای گوناگون در صنایع برق و الکترونیک، نساجی، پزشکی، خودروسازی و لوازم خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ایران به دلیل دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز، درآمد قابل توجهی از صادرات آنها کسب می‌کند. با این وجود، به منظور جلوگیری از خام‌فروشی نفت و گاز و ایجاد ارزش افزوده، سرمایه‌گذاری قابل توجهی در صنعت پتروشیمی انجام شده است. اولین مجتمع پتروشیمی در ایران با احداث کارخانه کود شیمیایی مرودشت فارس در دهه 1340 خورشیدی به عنوان زیرمجموعه وزارت صنعت شروع به‌کار کرد. اما از آنجا که خوراک این کارخانه از مواد اولیه نفتی تامین می‌شد، مالکیت آن در اختیار شرکت ملی صنایع پتروشیمی، وابسته به شرکت ملی نفت، قرار گرفت.

در سالهای بعد تلاش زیادی برای توسعه صنعت پتروشیمی در ایران انجام شد. بطوریکه، در سال 1355 پتروشیمی ایران – ژاپن با سرمایه گذاری مشترک دو کشور به عنوان بزرگترین پتروشیمی جهان تاسیس شد. اما با شروع جنگ تحمیلی این طرح به کندی پیش رفت. پس از خاتمه جنگ و شروع بازسازی خسارات ناشی از آن، این مجتمع با تغییر نام به "مجتمع پتروشیمی بندر امام خمینی" توسط مهندسان و پیمانکاران ایرانی و خارجی مورد بهره‌برداری قرار گرفت. تا اواخر دهه هفتاد خورشیدی پتروشیمی بندرامام به همراه چند پتروشیمی دیگر از جمله پتروشیمی رازی، پتروشیمی فارابی و پتروشیمی آبادان، که همگی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تاسیس شده بودند، طلایه داران صنعت پتروشیمی ایران به شمار می‌رفتند. در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 یعنی در دولت­های هفتم و هشتم تلاش مضاعفی برای کم‌کردن فاصله با کشورهای منطقه در تولید محصولات پتروشیمی انجام شد. در یکی از این اقدامات در نزدیکی پتروشیمی بندر امام، منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر با حدود 10 مجتمع پتروشیمی تاسیس شد اما، به دلایل مختلف، ساخت پتروشیمی­ با فناوری روز دنیا با محدودیت‌ها و موانع زیادی روبرو بود؛ به‌عنوان مثال، در یکی از موارد پتروشیمی تعطیل شده در بلغارستان، به‌علت نقض مقررات زیست‌محیطی، به قیمت ضایعات خریداری و با کشتی به ایران منتقل و نصب شد. البته این پتروشیمی هم اکنون به عنوان یک پتروشیمی سود ده و موفق شناخته می‌شود.

در پایان مشکلات صنعت پتروشیمی را اینگونه می‌توانم بیان کنم: در درجه اول، به طور قاطع می‌توان گفت که حفظ محیط‌زیست به‌هیچ عنوان در اولویت صنعت پتروشیمی نیست. مشکل بعدی این است که به دلیل مدیریت ناکارآمد، شرایط تحریمی و عدم سرمایه‌گذاری خارجی روز به روز عقب‌ماندگی کمی و کیفی صنعت پتروشیمی ایران نسبت به کشورهای همسایه مانند "شرکت سابیک عربستان" بیشتر می‌شود و در آخر عدم مدیریت کارآمد باعث شده است که ما بجای وارد کردن فناوری ساخت پتروشیمی، یادگیری و تکثیر آن، صفر تا صد پتروشیمی­های یکسان را خریداری و در شهرهای مختلف ایران راه اندازی می‌کنیم.